In de eerste helft van 2025 plaatste ik vijf essays op LinkedIn en op deze site. Deze essays gaan over enkele basisbegrippen uit Veranderdiagnose (2008, twee versie 2014), die ik zoveel jaar later nog eens preciseer. Het gaat achtereenvolgens over logische niveaus, enactment, meervoudig kijken, de boven en onderstroom, theories-in -use en het belang van de onderstroom voor cultuurdiagnose en integriteit.
1 Bateson, logische niveaus en andere misverstanden
Op LinkedIn zie ik een oude kwestie voorbij komen: ‘de logische niveaus’. Zijn die wel zo logisch? En zijn die van Bateson? In Veranderdiagnose (2008) heb ik daar een paragraaf over geschreven. Die tekst is nog steeds actueel, maar wel met een kleine inleiding.
2 Weick, enactment en de dynamiek van leren
Weick is te zien als een dynamisering van Bateson. Een toegankelijk schrijver is Weick niet. ‘Enactment’, wat is dat? Een wet ratificeren, een toneelstuk opvoeren? Beide betekenissen zijn geldig, maar Weick combineert ze tot organiseren als proces van betekenis geven. En daarin komen we ook ‘retention’ en ‘dissonance’ tegen. Een tekening kan helpen om de dynamische theorie te begrijpen die hij nastreeft. Ik heb daarom in Veranderdiagnose (2008) het cijfer ‘8’ gebruikt. Die tekening staat ook in de vertaling Diagnosing Change (2011). Weick vond dat boek, inclusief de behandeling van zijn theorie, ‘sound and accessible’.
3 Morgan, meervoudig kijken, boven- en onderstroom
Weick (1979) kunnen we heel goed uitbreiden met een vijfde retentiepatroon. Dat patroon gaat uit van de metaforen van Morgan (1986). Want wat is de praktijk? De meeste mensen kijken via twee of drie metaforen naar organiseren. Door deze selectieve perceptie zijn voor hen de andere metaforen van Morgan blinde vlekken. Reframen is nodig: een verrijking van je blik. Zeker als je de metaforen ook update en plaatst in de bovenstroom en de onderstroom van organiseren: Veranderdiagnose (2008). Zo komt meervoudig kijken naar organiseren tot stand en breng je dynamiek in je diagnose.
4 Schein, theories-in-use, en cultuurdiagnose via de onderstroom
Schein (1985) richt zijn cultuuronderzoek op het derde niveau: het opsporen van feitelijke waarden en theories-in-use. Die vind je bij uitstek door de onderstroom in kaart te brengen. De vijf metaforen garanderen meervoudig kijken naar de dagelijkse praktijk van een organisatie. In die praktijk wordt de cultuur van het management bewerkt door de onderstroom. Daarom een inzoom op de waarde en betekenis van die vijf metaforen. Afsluitend bijpassende vragen om te navigeren op dat derde niveau van cultuuronderzoek.
5 Zwart, integriteit en de onderstroom als voorwaarde
Zwart (1994) zag integriteit als belangrijke kwaliteit van toekomstige organisaties. Heeft hij gelijk gekregen? Wel als we kijken naar het intensieve gebruik van de term bij de overheid. Maar was dat wat Zwart voor ogen stond? Over het verschil tussen emotionele en rationele integriteit. En over de noodzaak integriteit primair te begrijpen vanuit de onderstroom. Integer organiseren begint ermee. Slot van deze serie Veranderdiagnose Revisited.